Homeopatia cieszy się ogromną popularnością w wielu krajach, a rynek sięga setek milionów euro w Niemczech lub nawet trzech miliardach dolarów w USA [1]. Jednakże, pomimo jej popularności, rozmowa o skuteczności homeopatii staje się coraz bardziej kontrowersyjna i wielu lekarzy i naukowców nazywa nawet homeopatię oszustwem [2].

W tym artykule przedstawimy główne zasady homeopatii, zapoznamy się z literaturą naukową dotyczącą skuteczności homeopatii, oraz omówimy wpływ dalszego wspierania leczenia homeopatycznego na pacjentów i społeczeństwo.

Metoda homeopatyczna została wynaleziona przez niemieckiego lekarza Samuela Hahnemanna pod koniec XVIII wieku i opiera się na dwóch fundamentalnych zasadach – „prawie podobieństw” oraz silnym rozcieńczaniu substancji farmakologicznie czynnych [3, 4]. Pierwsza zasada polega na tym, że substancje, które wywołują określone objawy u osób zdrowych, można stosować do leczenia tych samych objawów u osób chorych. Popularnym przykładem jest to, że cebula powoduje katar i dlatego jest odpowiednim lekiem na przeziębienie. Zasada ta ma swoje korzenie w medycynie średniowiecza i wszystkie odkrycia współczesnej farmakologii wskazują, że omawiane zależności nie są takie proste. Druga zasada mówi, że im bardziej substancja czynna jest rozcieńczona, tym skuteczniejsza staje się jako lekarstwo. Uzasadnienie tej zasady obejmuje ezoteryczne idee, takie jak transfer „energii życiowej” z substancji do rozpuszczalnika poprzez rygorystyczne wstrząsanie, zwane „sukcesją” [5]. Zasada ta stoi w bezpośredniej sprzeczności z podstawowymi zasadami chemii, takimi jak „prawo działania mas”, które stanowi, że większy efekt można osiągnąć tylko przy większej ilości materiału – np. więcej ognia można osiągnąć tylko przez użycie większej ilości drewna. Rozcieńczenia 1: 10^60 są powszechnie spotykane w związkach homeopatycznych [1], co odpowiada jednej cząsteczce na około 100 bilionów objętości wszystkich oceanów na Ziemi. Z tego powodu, prawdopodobieństwo związku homeopatycznego zawierającego chociaż jedną cząsteczkę, która nie jest rozpuszczalnikiem – np. wodą – jest znikome.

Obie zasady, na których opiera się homeopatia, są z natury nienaukowe i dlatego nie jest zaskakujące, że skuteczność homeopatii jako lekarstwa na jakiekolwiek schorzenie nie została jeszcze wykazana w sposób, jaki byłby wymagany w przypadku medycyny konwencjonalnej, takiej jak antybiotyki lub środki przeciwbólowe. [6]. W rzeczywistości, związki homeopatyczne są często prawnie zwolnione ze standardowych testów farmakologicznych, takich jak badania kliniczne, ponieważ brakuje im farmakologicznie aktywnych składników, a zatem ich skuteczności nie można wykazać w naukowo akceptowany sposób [7]. Nawet badania przeprowadzone przez producentów homeopatii nie wykazały dotychczas przekonujących dowodów [1], a wszystkie prace wskazujące na skuteczność terapii homeopatycznych zostały później wycofane lub zdyskredytowane z powodu złej metodologii badań naukowych [8].

Jedynym działaniem związków homeopatycznych, które można wykazać w badaniach klinicznych, jest efekt placebo. Przykładowo, liczne badania wykazały, że popularny związek homeopatyczny „Arnika” łagodzi ból równie skutecznie, co preparaty niezawierające substancji farmakologicznie czynnych [9]. Prawdą jest, że w pewnych okolicznościach efekt placebo może wpływać na leczenie schorzeń. Jest to jednak bardzo zawodne, ponieważ działanie znacznie różni się u poszczególnych pacjentów, a nawet u konkretnego pacjenta działanie zmienia się z dnia na dzień. W rezultacie, placebo nie sprawdza się jako możliwa kuracja [10].

W przypadku poszczególnych pacjentów, stosowanie homeopatii jako wyłącznej terapii jest zatem w najlepszym przypadku nieskuteczne a może być nawet potencjalnie szkodliwe, jeśli unika się skutecznych i zatwierdzonych terapii. Co więcej, przepisywanie homeopatii przez lekarzy, pomimo braku dowodów na jej skuteczność, można uznać za nieetyczne i stojące w bezpośredniej sprzeczności z Przysięgą Hipokratesa (Przysięga Hipokratesa). Ponadto, dalsze wsparcie terapii homeopatycznych przez ubezpieczenia zdrowotne – m.in. w Niemczech – może prowadzić do przekierowania w tę stronę kluczowych zasobów potrzebnych naukowo sprawdzonym i skutecznym strategiom leczenia, oraz nadaje homeopatii pozór wiarygodności [1].

Rozwiązanie tych problemów będzie wymagało czasu i wysiłku ze strony prawodawców, naukowców i popularyzatorów nauki. Jednym z kluczowych kroków będzie wprowadzenie opartego na dowodach badania związków homeopatycznych przed ich sprzedażą (oraz retrospektywnego testowania związków obecnych na rynku), co jest standardem dla wszystkich substancji farmakologicznych. Ponadto, naukowcy i dziennikarze powinni aktywnie uczestniczyć w publicznym dyskursie na temat homeopatii, dostarczając empirycznych faktów na temat podstaw i skuteczności metody homeopatycznej. Miejmy nadzieję, że w ten sposób możemy osiągnąć to, czego pragną wszystkie strony tego sporu: bezpieczną i skuteczną medycynę.