Mit, że ludzie używają tylko 10% swojego mózgu, jest powszechnie znanym i został wcześniej obalony w jednym z naszych artykułów. Być może z powodu tego błędnego przekonania „inteligentne leki”, znane jako Cognitive Enhancers lub nootropy, stają się coraz bardziej popularne, zwłaszcza wśród studentów [1]. Badania z różnych krajów wskazują, że w zależności od definicji kognitywnego dopingu farmaceutycznego, stosuje go nawet do 33% uczniów [2]. Ankieta przeprowadzona przez Global Drug wykazała, że w 47,8% przypadków studenci otrzymują nootropy od przyjaciół i rodziny [3]. Sprawia to, że pozamedyczne stosowanie wzmacniaczy funkcji poznawczych staje się poważnym problemem zdrowia publicznego. Już w 2016 roku American Medical Association wypowiedziało się przeciwko stosowaniu tych związków niezgodnie z ich wskazaniami [4]. Leki te mają na celu zapobiegać spadkowi upośledzeń funkcji poznawczych, np. w chorobie Alzheimera lub u pacjentów z rozwijającym się uszkodzeniem mózgu, zamiast „odblokowywać niewykorzystany potencjał” [1]. Ze względu na ich rosnącą popularność, ten artykuł ma na celu przedstawienie uproszczonego przeglądu tego, w jaki sposób nootropy mogą wpływać na funkcje poznawcze oraz podsumowanie obecnego konsensusu naukowego co do tego, czy leki nootropowe działają na zdrowe osoby.

Środki rozpowszechniane jako wzmacniacze funkcji poznawczych są znane jako „inteligentne leki/suplementy” lub nootropy. Mózg można w uproszczeniu opisać jako sieć neuronów komunikujących się ze sobą; takie sieci neuronowe stanowią podstawę większości funkcji mózgu, w tym zdolności poznawczych [5]. Nootropy mają na celu poprawę funkcji poznawczych poprzez modulowanie czynników, które wpływają na komunikację między neuronami lub ich zdrowie. W pierwszym przypadku, nootropy mogą bezpośrednio modyfikować aktywność neuroprzekaźników, czyli sygnałów używanych przez neurony do komunikacji. W przypadku poprawy zdrowia, osiąga się to poprzez ich ochronę przed naturalnie szkodliwymi procesami biologicznymi. Antyoksydacyjna (przeciwutleniacz) funkcja niektórych nootropów może redukować produkty uboczne oddychania komórkowego (oddychanie komórkowe). Inne mogą zwiększać dostępność i dostarczanie składników odżywczych poprzez zwiększone krążenie krwi [6,7]. W skrócie, poprzez celowane działanie poprawiające zdrowie neuronów i ich komunikację, nootropy mogą potencjalnie prowadzić do poprawy zdolności poznawczych, takich jak pamięć, koncentracja i zdolności uczenia się.

Nootropy można pogrupować nie tylko ze względu na ich sposób działania, ale także ze względu na ich pochodzenie. Mogą należeć do podgrup syntetycznych lub naturalnych. Cząsteczki syntetyczne (syntetyczny) (jak wcześniej zdefiniowaliśmy tutaj) są sztucznie wytwarzane poprzez kombinacje substancji chemicznych. Najczęściej przepisywaną i nadużywaną grupą syntetycznych wzmacniaczy funkcji poznawczych są modulatory ośrodkowego układu nerwowego (modulatory OUN). Należą do nich stymulanty, które są pochodnymi amfetaminy (amfetamina) i inne bezpośrednie modulatory neuroprzekaźników, takie jak na przykład Elvanse czy Medikinet. Leki te działają w celu usprawnienia systemu komunikacji naszych neuronów, co prowadzi do poprawy wydajności uwagi i pamięci. Inne modulatory ośrodkowego układu nerwowego (modulatory OUN) obejmują piracetam, modafinil i donepezyl. One również wykazują potencjalne korzyści w postaci ulepszonych aspektów zdolności poznawczych, lecz poprzez wpływ na różne szlaki sygnalizacyjne lub „komunikacyjne” organizmu. Co ważne, wiele modulatorów OUN (modulatory OUN) wpływa na inne funkcje organizmu, takie jak czujność, ciśnienie krwi i częstotliwość oddychania. Ze względu na ich siłę działanie i niebezpieczne skutki uboczne, w tym potencjalne uzależnienie i zaburzenia nastroju/zachowania, dostępne są one wyłącznie na receptę [7].

Z drugiej strony, naturalne wzmacniacze funkcji poznawczych zwykle występują w postaci ekstraktów roślinnych bądź ziołowych. Uważa się, że niektóre rośliny, takie jak Bacopa monnieri, Ginkgo biloba i Panax ginseng, mają działanie nootropowe w zakresie poprawy pamięci i zdolności uczenia się [5-7]. Dokładniej, związki występujące w tych roślinach, m.in. bakozydy i ginkgolidy, mają działać poprzez polepszanie zdrowia neuronów jako przeciwutleniacze lub poprzez właściwości stymulujące. Ponadto, ginsenozydy mogą również wpływać na uwalnianie neuroprzekaźników w mózgu, potencjalnie prowadząc do lepszej pamięci [6]. Podczas gdy skład i efekt działania syntetycznych wzmacniaczy poznawczych są znane z szeroko zakrojonych testów laboratoryjnych, naturalne nootropy często mają złożony skład chemiczny, który może się różnić w zależności od wielu czynników [8]. Mechanizmy działania syntetycznych nootropów są zatem generalnie lepiej opisane od tych naturalnych.

Krótko mówiąc, omówiliśmy różne mechanizmy biologiczne, za pomocą których nootropy mogą wpływać na zachowanie mózgu. Większość korzyści wynikających ze stosowania nootropów została potwierdzona u pacjentów ze zdiagnozowanymi zaburzeniami funkcji poznawczych, podczas gdy ich wpływ na osoby zdrowe pozostaje niejasny [6–8]. Aby określić wszelkie możliwe korzyści i szkodliwe skutki krótko- i długoterminowego stosowania nootropów, wciąż potrzebne są szeroko zakrojone badania obejmujące dużą ilość uczestników.